در ریشه شناختی اسفند و سپندارمذگان و سپنج

 

اسفند از واژه‌ی سپنتا به میانای جوشش، جنبش ، گردش و رستاخیزان ریشه زده است. این واژه با «سپنج» به میانای گذران و گردنده خویشاوند است. برای نمون فردوسی می‌گوید:

که گیتی سپنج است و جاوید نیست
فری برتر از فر جمشید نیست .

جشن سپندارمذگان یا جشن اسپندگان  جشنی میترائی بود که در روز پنجم ماه اسپند در میانه جشن زادروزمهر (شب یلدا) و جشن نوروز برپا می‌شد. 

اسپنتا 𐬯𐬈𐬞𐬀𐬥𐬝𐬁 در زبان پهلوی و اسپندانا स्पन्दन در زبان سانسکریت به میانای جنبشِ زندگی و تپشِ زمین برای نوشدن و در نوشته‌های ریگ ودائی به میانای چرخ‌ گردنده دراخترشناسی است . 

سپندارمذگان روز تپش یا جنبش مهر، میترا ، بوده است. که پس از آفند اسکندر و آمیزه‌شدن باورهای میترائی با آئین ذرتشت در گردآوری نوشته‌های دینی در روزگار پادشاهی آرش‌آکیان پارت به آئین ذرتشت اندر شد.

این واژه دراوستا به گونه چگوناد (صفت) برای ایزد آرمَیتی به ریخت  سپنتا اَرمَیتی   𐬗𐬈𐬞𐬀𐬥𐬙𐬁 𐬁𐬭𐬨𐬀𐬪𐬝 در آمده ست.  

اَرمیتی 𐬁𐬭𐬨𐬀𐬪𐬝   همان ایزدبانوی اَرَمیتی अरमति در ریگ‌ودا در زبان سانسکریت  به میانای آماده به پرستاری و ازخودگذشته‌گی‌بسیار و همه‌ی‌خویشتن‌را  به‌آرمانی‌سپردن  و خود را در گمارشی گم‌کردن می‌باشد . برای نمون در ریگ‌ودا ۲.۳۸.۴ چهار می‌خوانیم «اَرَماتیه سَویتا دِوَ آگات» अरमतिः सविता देव आगात्  این ایزد بانو نیایش کنندگان و باورمندان مهر را در پناه خود می‌گیرد. 

پس سپنتا‌ اَرَمیتی به میانای کنش، جنبش یا رفتاری آرمانی می‌باشد