پژوهش‌های زبان‌شناسی

  دوستی درباره‌ی میانای نام «بیژن» از من پرسیده است؟ برای ریشه‌شناختی این نام ناچاریم به پژوهشی میان‌نوشتاری در ریگ ودا‌ و اوستا و شاهنامه بپردازیم . اگرچه پیش از چنین جستار در نخستین نگاه آشکار ست که «بیژن» می‌باید در راهروی دگرگونی واژه‌ها  در ریخت‌های «به ژن» و «وَه‌ژن‌»  نمایان شده باشد.  پس این نام از دوبخش «بی» و «ژن» فراهم شده است. بی:   «بی» که در پارسی امروز «به» شده است.  در زبان پهلوی 𐬬𐬊𐬵𐬎 «وَهو» به میانای نیک و خوب و درخشان  که در سانسکریت «وَسو» वसु به میانای خوب و نیک و شیرین  و درخشان است . که در اوستا «وَنگه» به همان میاناست که در نام «وی‌ونگهان» 𐬬𐬍𐬎𐬎𐬀𐬢𐬵𐬂 پدر «ییما» 𐬫𐬌𐬨𐬀 نخستین پادشاه جهان که همان جمشید در شاهنامه است. ودر ریگ ودای میتراباوران  «ویوَسوت» विवस्वत्  است که پدر «یاما» यम  نخستین انسان است که به دیارمرگ پانهاد.  در ریگ‌ودا «ویوسوت» نام دیگری برای ویژه‌گی‌های خورشیداست که «سوریَ» सूर्या نام دارد و از اینروست که ییما در اوستا ییمای رخشنده یا «ییما خشَئترَ»  𐬫𐬌𐬨𐬀 𐬑𐬱𐬀𐬉𐬙𐬀 خوانده می‌شود و خشئترَ همان «شید» خورشید در نام جمشید است.  و «سو

  سنگ‌نگاره‌ی ساسانی در رگ‌بی‌بی - افغانستان برخی به نادرست برآنند که افغان به میانای سرزمین پشتون هاست و افغانستان بخشی از خراسان بزرگ بوده است .  باید دانست که افغانستان امروز به هنگام هخامنشیان  دربرگیر ساتراپی‌  هاراخَیتی 𐬵𐬀𐬭𐬀𐬓𐬀𐬌𐬙𐬍‎ یا به پارسی باستان  هَرَئو‌وَتی 𐏃𐎼𐎢𐎺𐎫𐎡𐏁 که هرات امروز که یونانی ها آن را «آرخوزیا»   Ἀραχωσία  می خواندند بود  که این نام از نام رودخانه‌ئی شاخه زده بود که در ریگ ودا «سَرَس‌واتی»  सरस्वती  خوانده می‌شد و در اوستا  نام ‌ آن «هَرَه‌ئو‌وَتی» است که  بخشی از رود هیلمند است و امروزه «ارغنداب» خوانده می‌شود.  این رودخانه  چنان‌که خواهیم دید  سرآغازپدیداری واژه‌ی افغان بوده ست افغان  در روزگار باستان  «آپ‌گان» بوده ست. این واژه  از نام «آپام نََپات»  अपां नपा در ریگ ودا  که در اوستا نیز «آپام نبات» 𐬀𐬞𐬄𐬨 𐬥𐬀𐬞𐬁𐬙‎ است، برخاسته است.  «اپام‌نپات»  از ایزدان مهرآئینان،  ایزد پخش کننده آب‌ها در میان سرزمین‌ها بود.  در شاه‌نامه  نام «آبتین» پدر فریدون از نام آن ایزد گرفته شده است.   تو بشناس کز مرز ایران زمین                  یکی مرد بد نام او

  دوستی برای من نوشته‌ی زیر را فرستاده و از من پرسیده است که برداشت من در باره‌ی آن چیست؟! تذکرات یک ویراستار کهنه کار به مناسبت روز زبان مادری دیدم یکی از فضلای معاصر در همین فیس بوک نظر داده بودند که سوال را پرسیدن غلط است و درست آن سوال کردن است یا فقط پرسیدن .  عرض کنم که اما سوآل پرسیدن از اتفاق درست  است حتا اگرابوالحسن نجفی گفته باشد نه غلط است!!! چرا؟ برای اینکه ملاک درستی یک واژه یا ترکیبی واژگانی ، یکی،  کاربست آن واژه یا ترکیب واژگانی در متون گذشته زبان است. ناصر خسرو می فرماید:  چون زآنچه نداندش بپرسند سوآلی  از هول شود زائل ازو حالش و هالش حتا در این بیت حافظ می توان به جای " مشکلی دارم "  گذاشت  پرسشی دارم .....که اگرچه زیبایی شعر به هم می خورد اما همچنان فارسی درست است:    مشکلی ( پرسشی ) دارم ز دانشمندِ مجلس بازپرس  توبه فرمایان چرا خود توبه کمتر می‌کنند؟ پس سوآل پرسیدن چیزی خلاف طبیعت زبان فارسی نیست.  ملاک دیگر کاربست واژه یا ترکیب واژگانی  در زبان امروز و بخصوص زبان گفتار امروز است.  در فارسی امروز راحت گفته می شود: یه سوآل دارم می تونم از شما بپرسم؟ اما کم