در باره ریشه‌ی واژه‌‌های «دکتر» و «دکترین» و «داکومنت» در زبان پارسی

 

واژه  دکتر doctor  در لاتین کهن به میانای آموزگاربوده که از واژه‌ی docere  به میانای نشان‌دادن و آموزش و آگاهندن شاخه زده و به فرانسه کهن در ریخت doctour اندر شده و در نزدیکی‌های سال ۱۳۰۰ میلادی در آن ریخت به زبان انگلیسی به میانای پدر‌کلیسا  یا کشیش اندرآمده ست. 

 دکتر  از واژه‌ی پهلوی کهن «دستوَر» (dastwar) 𐬛𐬀𐬯𐬝𐬬𐬭  به میانای «راه‌کار» و «نگرش»  شاخه زده ست. که در زبان یونانی دوکیون δοκειν به میانای پدیدار‌شدن  و اندیشیدن با آن خویشاونداست. واژه لاتین documentum که در فرانسه کهن document و سپس در انگلیسی  به میانای گواهه و دستورکاراز آن شاخه زده.  

در پارسی میانه  دستور(dastoor) 𐬛𐬀𐬯𐬝𐬋𐬭  که میانای آموزگار و پیشوای آئین ذرتشت شد، و مسیحیان نستوری در روزگار پادشاهی شاپور ساسانی این واژه را برای آموزگاران دینی خود به کار گرفتند.   و در پارسی امروز  دستور به میانای فرمان، و رای‌زن و راه‌چاره  برجا مانده‌ست. برای نمون  مولوی در داستان موسی و شبان  دستور را به میانای راه کار به‌کار می‌گیرد:

عاقبت دریافت او را و بدید      /        گفت مژده ده که دستوری رسید

فردوسی  در بسیاری از سروده‌هایش دستور را به میانای رایزن (مشاور) به کار می‌برد:

بخواند آن جهاندیده جاماسب را    /  که دستور بد شاه گشتاسب را.

نظامی نیز آن را در این بند به آوند کشوربد (نخستوزیر) و رایزن  به کار می‌برد:

مونس خسروشده دستور و بس   /  خسرو و دستور و دگر هیچ‌کس .

و سعدی نیز آن را به همین میانا می‌گیرد:  

به دستور دانا چنین گفت شاه    /  که دعوی خجالت بود بی‌گواه  

منوچهری  دستور را به میانای نسکه پزشک  به کار می‌برد:

دستور طبیب است که بشناسد شریان   /   چون با ضربان باشد و چون بی‌ضربان ست .

این واژه  با دَشَسیاتی दशस्य् درسانسکریت به میانای فرمان‌بردن، آذرم‌‌نهادن و دهش خویشاوند است. که در زبان هندی کنونی دستورदस्तूर   به میانای کاربرد و شیوه‌رفتار و دهناد شده است.

پس دکتر همان دستورست و دکترین دستورال  و داکومنت دستوراک